همه چیز درباره دنده شانه ای درب ریلی

جک درب ریلی به عنوان یکی از پرکاربردترین انواع درب های اتوماتیک در ساختمان های مسکونی، تجاری و صنعتی شناخته می شود. این درب ها به دلیل حرکت روان، اشغال فضای کم و امنیت بالا، محبوبیت زیادی پیدا کرده اند. اما پشت این عملکرد ساده، اجزای مختلفی قرار دارند که هرکدام نقشی کلیدی در باز و بسته شدن درب ایفا می کنند. یکی از مهم ترین این اجزا، دنده شانه ای درب ریلی یا همان رَک  (Rack)است که بدون وجود آن، انتقال نیرو از موتور به درب امکان پذیر نخواهد بود.

در این مقاله به صورت کامل درباره دنده شانه ای صحبت می کنیم، انواع آن را بررسی می کنیم، به سایزهای مختلف و کاربردشان می پردازیم و نکات مهمی در نصب، نگهداری و انتخاب آن ارائه می دهیم.

دنده شانه ای چیست؟

دنده شانه ای درب ریلی یا رک، یک قطعه مکانیکی خطی است که به شکل یک میله باریک با دندانه های منظم روی آن ساخته می شود. این دندانه ها با چرخ دنده گرد موتور (که به آن پینیون گفته می شود) درگیر می شوند. به زبان ساده، وقتی پینیون موتور می چرخد، دنده شانه ای را به جلو یا عقب حرکت می دهد و این حرکت خطی به درب منتقل می شود.

تقریباً اکثر دنده شانه ای های موجود در بازار از جنس فلزی هستند، زیرا این قطعه در معرض فشار مستقیم، وزن درب و اصطکاک مداوم قرار دارد. بدنه اصلی آن تقریباً همیشه فولادی ساخته می شود، مگر در موارد خاص که از جنس های دیگری مثل تفلون یا ترکیب فلز و پلیمر استفاده شود.

این قطعه به ظاهر ساده، در واقع رابط مستقیم میان موتور و درب است. به همین دلیل کیفیت متریال و انتخاب درست آن نقش مستقیمی در روان بودن حرکت درب، کاهش صدا و افزایش طول عمر سیستم دارد.

اجزای تشکیل دهنده دنده شانه ای

یک دنده شانه ای معمولاً از بخش های زیر تشکیل می شود:

• بدنه اصلی: که تقریباً همیشه فولادی است. این بخش پایه ای ترین قسمت رک بوده و مقاومت لازم در برابر فشار را تأمین می کند.
• دندانه ها: قسمت شیار دار یا برآمده روی بدنه که درگیر پینیون موتور می شود. شکل، ارتفاع و زاویه دندانه ها باید کاملاً استاندارد باشد.
• پوشش یا روکش: برخی مدل ها با آبکاری یا پوشش ضد زنگ تولید می شوند تا در برابر رطوبت و شرایط محیطی مقاوم تر باشند.
• سوراخ ها یا براکت های نصب: برای اتصال دقیق دنده شانه ای روی ریل درب استفاده می شود.

نکته مهم این است که حتی اگر روکش یا جنس سطحی تغییر کند، بدنه اصلی تقریباً همیشه فولاد است، چون هیچ ماده دیگری توان تحمل فشار مداوم درب های ریلی سنگین را ندارد.

عملکرد دنده شانه ای در درب ریلی

وظیفه اصلی دنده شانه ای، انتقال نیرو از موتور به درب است. وقتی موتور روشن می شود، چرخ دنده کوچک (پینیون) شروع به چرخش می کند. این حرکت دورانی روی دندانه های رک اعمال شده و تبدیل به حرکت خطی می شود. در نتیجه درب به سمت چپ یا راست حرکت می کند.

این ارتباط بین پینیون و دنده شانه ای بسیار مهم است. اگر هم خوانی سایز دندانه های رک و پینیون وجود نداشته باشد، مشکلاتی مثل:

• ایجاد صدای زیاد
• گیرکردن درب در حین حرکت
• ساییدگی سریع دندانه ها
• فشار مضاعف روی موتور

به وجود می آید. بنابراین انتخاب سایز درست دنده شانه ای بر اساس پینیون موتور یکی از نکات کلیدی در طراحی و نصب درب های ریلی است.

انواع دنده شانه ای درب ریلی بر اساس جنس

۱. فولادی

پرکاربردترین نوع دنده شانه ای، ساخته شده از فولاد مقاوم است.

• مزایا: مقاومت بسیار بالا، طول عمر زیاد، مناسب برای درب های سنگین.
• معایب: وزن بالا، نیاز به روان کاری دوره ای برای جلوگیری از زنگ زدگی.

۲. تفلونی

این نوع دنده شانه ای از جنس پلیمر یا تفلون ساخته می شود.

• مزایا: حرکت بی صدا، سبک، مقاوم در برابر رطوبت.
• معایب: تحمل فشار کم تر، مناسب فقط برای درب های سبک.

۳. ترکیبی (فولاد + روکش تفلونی)

این نوع ترکیب مقاومت فولاد و بی صدایی تفلون را دارد.

• مزایا: دوام بالا، صدای کمتر نسبت به فولادی خالص.
• معایب: قیمت بالاتر، نصب دقیق تری می طلبد.

در مجموع، همانطور که گفته شد، اکثر دنده شانه ای ها فولادی هستند چون این جنس نیاز اصلی درب های ریلی را پوشش می دهد.

سایزهای مختلف دنده شانه ای درب ریلی

یکی از مهم ترین بخش ها در انتخاب رک، سایز دنده شانه ای است. این سایز باید متناسب با پینیون موتور انتخاب شود، چون اگر پینیون کوچک یا بزرگ تر از دندانه رک باشد، حرکت روان درب از بین می رود.

• دنده شانه ای ۱ سانت:
  مخصوص درب های مسکونی سبک. این نوع فشار کمی تحمل می کند و برای موتورهای خانگی طراحی شده است.
• دنده شانه ای ۲ و ۳ سانت:
  مخصوص درب های صنعتی و سنگین. این سایزها توانایی تحمل وزن زیاد و تردد بالا را دارند و معمولاً همراه با موتورهای قدرتمند نصب می شوند.

پس انتخاب سایز درست نه تنها به وزن درب وابسته است، بلکه باید دقیقاً با پینیون موتور هماهنگ باشد. این هماهنگی باعث افزایش طول عمر موتور، کاهش استهلاک دنده ها و حرکت روان درب می شود.

نصب و تنظیم دنده شانه ای درب ریلی

مراحل اصلی نصب:

1. تراز کردن درب روی ریل پیش از نصب رک.
2. نصب قطعات دنده شانه ای به صورت مرحله ای و در امتداد یک خط مستقیم.
3. هماهنگ سازی ارتفاع رک با پینیون موتور تا درگیری دقیق ایجاد شود.
4. محکم کردن پیچ ها و براکت ها برای جلوگیری از لق شدن.

نکات کلیدی:

• فاصله رک و پینیون نباید خیلی زیاد یا خیلی کم باشد.
• برای کاهش صدا، بهتر است کمی فضای خلاصی (Play) میان پینیون و رک لحاظ شود.
• نصب غیر تراز باعث استهلاک سریع دنده ها می شود.

نگهداری و تعمیر دنده شانه ای

مشکلات رایج دنده شانه ای درب ریلی

• ساییدگی دندانه ها به دلیل اصطکاک و تنظیم نبودن.
• شکستگی یا ترک خوردگی در اثر فشار بیش از حد.
• لق شدن اتصالات به خاطر نصب غیراصولی یا ضربه.

نشانه های خرابی رک

• صدای غیرعادی هنگام حرکت درب.
• گیر کردن یا حرکت نامنظم درب.
• فشار بیش از حد روی موتور و کاهش سرعت باز و بسته شدن.

راهکارهای افزایش طول عمر دنده شانه ای

• روغن کاری و روان کاری دوره ای.
• بررسی و سفت کردن پیچ ها.
• تنظیم مجدد در صورت خارج شدن رک از تراز.
• تعویض رک در صورت ساییدگی شدید، چون ترمیم دندانه ها معمولاً امکان پذیر نیست.

جمع بندی

دنده شانه ای درب ریلی یا رک، قلب سیستم حرکتی این نوع درب ها محسوب می شود. انتخاب درست آن بر اساس جنس، سایز و هماهنگی با پینیون موتور اهمیت بسیار زیادی دارد. برای درب های مسکونی سبک، رک ۱ سانت مناسب است و برای درب های صنعتی و سنگین، رک های ۲ و ۳ سانت استفاده می شوند.

از طرف دیگر، توجه به جنس رک ضروری است؛ هرچند تفلونی و ترکیبی هم وجود دارد، اما در عمل اکثر موارد فولادی انتخاب می شوند چون مقاومت و دوام بالاتری دارند.

در نهایت باید گفت نگهداری اصولی و نصب دقیق دنده شانه ای، نه تنها عمر این قطعه بلکه عمر کل سیستم درب ریلی را افزایش می دهد و حرکت روان و بی صدا را تضمین می کند.