نحوه نصب فتوسل و راه های رفع ایراد آن

در سیستم های اتوماتیک مانند جک پارکینگ و کرکره برقی، وجود یک سامانه ایمنی دقیق و سریع برای تشخیص مانع حیاتی است. در این میان، فتوسل یا همان چشمی ایمنی نقش کلیدی در حفاظت از خودرو، افراد و تجهیزات دارد. این قطعه کوچک اما بسیار مهم، با استفاده از فناوری مادون قرمز (Infrared)، مسیر حرکت درب را کنترل کرده و از بروز حوادث ناخواسته جلوگیری می کند. عملکرد صحیح فتوسل نه تنها امنیت سیستم را تضمین می کند بلکه باعث افزایش عمر مفید موتور و مدار فرمان نیز می شود. در این مقاله به نحوه نصب فتوسل و راه های رفع ایراد آن می پردازیم.

عملکرد فنی فتوسل در سیستم های اتوماتیک

فتوسل در ساده ترین تعریف، یک سنسور نوری است که از دو بخش اصلی تشکیل شده است:

1. فرستنده (TX) – تولیدکننده پرتوی مادون قرمز
2. گیرنده (RX) – دریافت کننده آن پرتو

زمانی که در مسیر بین فرستنده و گیرنده مانعی قرار می گیرد، شعاع مادون قرمز قطع می شود. مدار فرمان این وقفه را به عنوان وجود مانع تفسیر کرده و از حرکت درب جلوگیری می کند یا آن را متوقف می سازد.
در سیستم های جک پارکینگ بازویی یا ریلی، معمولاً فتوسل در دو طرف درب نصب می شود تا محدوده حرکت باز و بسته شدن را پوشش دهد. در کرکره های برقی نیز این سنسور در پایین ترین سطح مسیر حرکت نصب می گردد تا مانع از برخورد تیغه ها با خودرو یا انسان شود.

یکی از ویژگی های فنی فتوسل ها، کارکرد با ولتاژ ۱۲ یا ۲۴ ولت DC است که از مدار کنترل مرکزی تغذیه می شود. جریان مصرفی کم، مقاومت در برابر نویز و توانایی کارکرد در دماهای متغیر، از دیگر مشخصات فنی مهم این قطعه است.

انواع فتوسل در سیستم های اتوماتیک

فتوسل ها از نظر ساختار و نحوه ارتباط با برد کنترل، به چند مدل اصلی تقسیم می شوند که شامل فتوسل سیمی، بی سیم، دیواری و دفنی هستند. در میان آن ها، فتوسل سیمی بیشترین کاربرد را دارد و حدود ۹۵ درصد از فتوسل هایی که در ایران نصب می شوند از همین نوع هستند؛ زیرا کمترین خطا را در ارسال و دریافت سیگنال دارد و از پایداری بسیار بالایی در محیط های دارای نویز الکتریکی برخوردار است. در این مدل، ارتباط بین گیرنده و مدار فرمان از طریق سیم کشی مستقیم انجام می شود و به همین دلیل برای سیستم های جک پارکینگ صنعتی و درب های پرتردد انتخاب ایده آلی است.

در مقابل، فتوسل بی سیم برای مکان هایی به کار می رود که دسترسی به کابل کشی دشوار است و با استفاده از باتری داخلی عمل می کند، هرچند نیاز به تعویض دوره ای باتری و برد کمتر در شرایط نوری خاص از محدودیت های آن محسوب می شود. مدل دیواری رایج ترین نوع از نظر نصب فیزیکی است که در ارتفاع ۴۰ تا ۶۰ سانتی متر از سطح زمین نصب می شود و بهترین زاویه دید را برای تشخیص خودرو یا مانع فراهم می کند. در نهایت، فتوسل دفنی یا توکار زمانی مورد استفاده قرار می گیرد که زیبایی نما اهمیت بیشتری دارد یا امکان نصب دیواری وجود ندارد؛ این نوع فتوسل معمولاً در درب های ریلی یا ورودی های خاص به کار می رود.

آموزش گام به گام نصب فتوسل در جک پارکینگ و کرکره برقی

مرحله ۱: انتخاب محل نصب

محل نصب باید به گونه ای انتخاب شود که خط دید مستقیم بین فرستنده و گیرنده برقرار باشد. ارتفاع ایده آل بین ۴۰ تا ۶۰ سانتی متر از سطح زمین است. در کرکره برقی، فتوسل معمولاً در پایین ترین حد مسیر حرکت نصب می شود.

مرحله ۲: سیم کشی صحیح

در فتوسل های سیمی، باید سیم تغذیه و سیم سیگنال مطابق دفترچه راهنمای مدار فرمان متصل شوند. رعایت پلاریته مثبت و منفی اهمیت زیادی دارد، زیرا اشتباه در این بخش ممکن است منجر به سوختن گیرنده شود.

مرحله ۳: تنظیم زاویه و تراز نوری

پس از نصب فیزیکی، باید زاویه پرتو مادون قرمز به دقت تنظیم شود. استفاده از تراز حبابی هنگام نصب پایه ها، از انحراف پرتو جلوگیری می کند. در صورت تراز نبودن، سیستم به صورت اشتباه وجود مانع را تشخیص می دهد و درب بسته نمی شود.

مرحله ۴: تست اولیه عملکرد

پس از اتصال به مدار کنترل، باید درب را در حالت خودکار قرار داد و با عبور دست یا شیء از مقابل فتوسل، عملکرد قطع کننده آن را بررسی کرد. اگر درب در زمان عبور مانع متوقف شد یا برگشت، سیستم به درستی تنظیم شده است.

تنظیم و تست فتوسل پس از نصب

برای اطمینان از عملکرد دقیق، فتوسل باید به صورت دوره ای تست شود. این کار معمولاً با مشاهده وضعیت چراغ LED روی گیرنده انجام می گیرد:

• چراغ سبز ثابت: ارتباط بین TX و RX برقرار است.
• چراغ قرمز یا چشمک زن: وجود مانع یا عدم تراز نوری.
• عدم روشن شدن چراغ: احتمال قطع برق یا خرابی فتوسل.

در برخی مدارهای کنترل، امکان تنظیم حساسیت نیز وجود دارد. با کاهش یا افزایش این مقدار، می توان فاصله تشخیص یا واکنش فتوسل را تنظیم کرد. برای محیط های پرنور یا دارای انعکاس زیاد، تنظیم حساسیت روی سطح متوسط پیشنهاد می شود.

عیب یابی فتوسل در جک پارکینگ و کرکره برقی

با گذشت زمان یا در اثر شرایط محیطی، ممکن است فتوسل دچار خطا یا عملکرد نادرست شود. در ادامه رایج ترین ایرادها و روش رفع آن ها آورده شده است:

۱. درب بسته نمی شود

در این حالت معمولاً مدار کنترل به طور دائم سیگنال وجود مانع را از فتوسل دریافت می کند. ابتدا تمیزی سطح لنزها بررسی شود. گردوغبار، باران یا تابش مستقیم خورشید ممکن است باعث تداخل پرتو مادون قرمز شود. در صورت تمیز بودن عدسی ها، باید تراز بودن دو لنز کنترل شود.

۲. درب به صورت ناگهانی متوقف می شود

اگر درب در هنگام باز یا بسته شدن بدون دلیل مشخص متوقف می شود، احتمال دارد ارتباط بین TX و RX به صورت لحظه ای قطع شود. بررسی اتصالات شل یا سیم های فرسوده ضروری است.

۳. چراغ LED خاموش است

در این شرایط معمولاً ولتاژ تغذیه قطع شده است. با مولتی متر باید ولتاژ ورودی را اندازه گیری کرد. اگر تغذیه برقرار بود ولی چراغ روشن نمی شود، احتمال خرابی مدار داخلی وجود دارد.

۴. چشمک مداوم چراغ RX

چشمک زدن مداوم بیانگر وجود نویز نوری یا نوسان در سیگنال دریافتی است. این حالت در زمان تابش مستقیم نور خورشید یا وجود سطوح براق روبه روی فتوسل رخ می دهد. در چنین شرایطی، توصیه می شود زاویه فتوسل کمی تغییر کند یا از قاب سایه گیر استفاده شود.

خطای فتوسل پس از نصب کرکره جدید

در کرکره برقی، گاهی پس از نصب تیغه جدید، پرتو مادون قرمز در اثر بازتاب سطح فلزی دچار تداخل می شود. در این مواقع باید فاصله و زاویه فتوسل نسبت به بدنه کرکره تغییر داده شود تا پرتو مستقیماً به گیرنده برسد.

نکات حرفه ای برای افزایش عمر و پایداری فتوسل

1. پوشش محافظ در برابر نور خورشید: استفاده از قاب ضد UV باعث جلوگیری از تداخل نوری و افزایش عمر لنز می شود.
2. جلوگیری از ورود آب و رطوبت: محل نصب باید بالاتر از سطحی باشد که آب باران در آن جمع می شود.
3. بازبینی دوره ای: حداقل هر شش ماه یک بار وضعیت عملکرد فتوسل بررسی و لنزها با پارچه نرم تمیز شوند.
4. تست عملکرد پس از هر سرویس جک یا کرکره: گاهی پس از تعمیر یا تعویض قطعات، زاویه فتوسل تغییر می کند و باید مجدداً تنظیم شود.
5. استفاده از منبع تغذیه پایدار: نوسانات برق ممکن است باعث اختلال در عملکرد سنسور شود. استفاده از منبع تغذیه تثبیت شده توصیه می شود.

نکات تکمیلی در ارتباط با برد کنترل و مدار فرمان

در بیشتر مدارهای کنترل جک یا کرکره، فتوسل از طریق ورودی مخصوص با نام هایی مانند PHOTO، IRیا  SAFETYمتصل می شود. در هنگام سیم کشی باید دقت شود که سیم سیگنال فتوسل به ورودی صحیح برد متصل باشد.
همچنین در برخی مدارها، امکان فعال یا غیرفعال کردن فتوسل از طریق جامپر یا منوی تنظیمات دیجیتال وجود دارد. در مواقع تست یا عیب یابی، می توان موقتاً این گزینه را غیرفعال کرد تا از عملکرد سایر بخش ها اطمینان حاصل شود.

جمع بندی

فتوسل یکی از اجزای کلیدی در هر سیستم درب یا کرکره اتوماتیک است که وظیفه اصلی آن تضمین ایمنی و پیشگیری از برخورد است. عملکرد صحیح این سنسور باعث می شود درب به صورت هوشمند واکنش نشان دهد و از ایجاد خسارت های جانی و مالی جلوگیری کند.
نصب اصولی، تنظیم دقیق زاویه، استفاده از تجهیزات مقاوم در برابر شرایط محیطی و سرویس دوره ای، مهم ترین عواملی هستند که کارایی فتوسل را در طولانی مدت حفظ می کنند.
به یاد داشته باشید که عیب یابی فتوسل نباید صرفاً به تعویض قطعه ختم شود؛ بسیاری از خطاها با یک تمیزکاری ساده یا اصلاح سیم کشی برطرف می شوند.

در نهایت، هرچقدر نصب و نگهداری فتوسل با دقت بیشتری انجام گیرد، عملکرد سیستم جک پارکینگ و کرکره برقی ایمن تر، روان تر و بادوام تر خواهد بود.